NAJLEPSZE RZECZY WYMAGAJĄ CZASU, CZYLI JAK ROZWIJAĆ OPTYMALNE NASTAWIENIE

Czy zdarzyło Ci się kiedyś obserwować młodego zawodnika, który - z jakichś względów - tracił motywację, przestawał cieszyć się grą i robić postępy? Jako trener, zapewne starasz się budować u swoich podopiecznych pewność siebie, wiarę w umiejętności i podsycać ich zapał do codziennych treningów. Skąd więc taki efekt? Na pewno warto czasem wziąć pod lupę sposób w jaki komunikujemy się z nimi, a dokładniej nastawienie, jakim „zarażamy” zawodnika i jakie w nim budujemy.

O co chodzi z tym nastawieniem?

Dużo mówi się o tym, że, zwłaszcza w przypadku pracy z młodym zawodnikiem, ważne jest budowanie w nim nastawienia na rozwój, czyli wiary w możliwość rozwijania się oraz chęci i gotowości do uczenia i nabywania doświadczeń. W psychologii, obok takiego typu nastawienia, wymienia się często drugie, stojące w opozycji – nastawienie na trwałość, czyli wiarę w posiadanie konkretnych cech i wrodzonych talentów  (np. bycie utalentowanym piłkarzem czy „urodzonym napastnikiem” itd.), które predestynują nas do osiągania sukcesów w konkretnych dziedzinach. Pojęcie nastawienia i kwestię jego wpływu na nasze życie (także sportowe) spopularyzowała profesor Carol Dweck, która od lat bada ten obszar.

Oczywiście – nie ma nic złego w samym postrzeganiu zawodnika jako bardzo zdolnego, o ile nie zakłóca to procesu jego kształtowania, czyli, najkrócej rzecz ujmując, treningu i nauki. Jeżeli człowiek uwierzy, że jest utalentowany i ma w związku z tym przewagę nad innymi, mniej utalentowanymi – może to, paradoksalnie, zakłócić jego harmonijny rozwój. Analogicznie – jeżeli uznamy się za niezdolnych do czegoś, z dużym prawdopodobieństwem mamy rację i rzeczywiście, tego celu nie zdołamy osiągnąć. 

Jak to działa?

Z pewnością miło jest być „utalentowanym”, „świetnym”, czy „urodzonym” piłkarzem. Często jednak, kiedy zawodnik zaczyna rzeczywiście tak o sobie myśleć i tak się postrzegać, konsekwencją jest swego rodzaju oczekiwanie, że będzie robił postęp, będzie skuteczny, nawet niezależnie od wysiłku, który włoży w trening. Jeżeli ktoś jest „urodzonym snajperem” to z łatwością i często strzela bramki, czyż nie? I właśnie – jeżeli z jakiś względów bramki nie padają tak często jakby zawodnik (i jego otoczenie – w tym ty Trenerze) sobie tego życzył, może to zasiać ziarno niepewności w rodzaju pytania „czy na pewno się do tego nadaję?”, „czy rzeczywiście jestem tak świetny jak o mnie mówią?”. Stąd już tylko krok do „udania się na z góry upatrzoną pozycję”, czyli w tym przypadku obrony pozytywnego wyobrażenia o sobie. Zdarza się więc, że zawodnik zaczyna grać asekuracyjnie, traci motywację i chęć do gry czy wytwarza rodzaj wewnętrznej presji, uniemożliwiającej mu zaprezentowanie pełni możliwości. 

Jak budować w zawodniku nastawienie na rozwój?

Oczywiście, w sposób najbardziej istotny nastawienie buduje w dziecku czy młodym zawodniku jego najbliższe otoczenie, czyli rodzina i rodzice. Jako trener, możesz jednak również pomóc budować nastawienie na rozwój. Jak to robić? Poniżej kilka podstawowych kroków do przetestowania i wprowadzenia:

1. Unikaj ocen.

Co złego jest w ocenach? Na ogół są mało informacyjne. „To był słaby mecz!”, „Świetny strzał!” – tego typu komunikaty budzą oczywiście emocje, odpowiednio te niemiłe, jak złość czy smutek, jak i te miłe – radość, czy dumę. Oceny nie dają jednak konkretnych informacji na temat tego, co dokładnie zawodnik robi niezgodnie z naszymi wytycznymi czy oczekiwaniami, a w których punktach je spełnia. Dlatego…

2. Udzielaj informacji zwrotnej

Tak zwany feedback, po polsku często zwany informacją zwrotną, to rodzaj bardzo osobistej i konkretnej opinii. Mów jasno z czego jesteś lub nie jesteś zadowolony. W odniesieniu do powyższych przykładów, zamiast „To był beznadziejny mecz!” mógłbyś konkretnie wskazać jakich założeń zawodnik nie zrealizował i co robił w zamian np. „Grałeś zbyt asekuracyjne, tylko dwa razy podczas meczu wyszedłeś na pozycję”. Analogicznie „świetny strzał” mógłby oznaczać: „Jestem zadowolony z tego, jak uwolniłeś się od obrońcy, zwróciłeś uwagę na ustawienie bramkarza i uderzyłeś lewą nogą” – chodzi o to, żeby zawodnik wiedział dokładnie co zrobił dobrze, a co źle. Tylko wówczas może to kontynuować, lub też coś zmieniać. Czyli tylko wówczas się uczy, a w jego grze dokonuje się progres.

3. Chwal za wysiłek i zaangażowanie, nie tylko za rezultat

Trenerzy często zgadzają się, że wynik meczu, sam w sobie, jest trochę poza ich osobistą kontrolą. Wpływa na niego tak dużo różnych czynników i są one tak nieprzewidywalne (np. dyspozycja dnia, przygotowanie przeciwnika, stan murawy, a nawet zachowanie kibiców), że naprawdę niemożliwe jest przewidzenie i przygotowanie się na wszystko. Dlatego warto doceniać (i komunikować) wysiłek włożony w grę, realizację założeń taktycznych oraz zadań indywidualnych, dostrzegać i promować proces nauki w dochodzeniu do sukcesów (czyli byciu coraz lepszym piłkarzem czy drużyną). Pojawia się tutaj rzecz jasna kwestia związana z akceptacją możliwości porażki i tego, jak ty osobiście do tego podchodzisz jako trener, na ile jesteś gotowy ją uznać za nieodłączną część procesu, część gry. Odnoszący sukcesy szkoleniowcy doskonale o tym wiedzą. Dokładnie o tym mówi w poniższym cytacie trener Lechii Gdańsk, Piotr Stokowiec:

„Nie patrzę na mecz tylko z perspektywy wyniku, ale realizacji tego, co robimy na treningu. Trenera nie powinien paraliżować strach przed porażką czy utratą pracy. Dopiero, gdy to zaakceptujesz i zrozumiesz, że to część gry – możesz naprawdę zacząć realizować siebie i drużynę”.

4. Unikaj pustych pochwał

Zwykle chwaląc często i szczodrze, mamy w zamyśle podbudowanie zawodników i udzielenie im motywacyjnego wsparcia. Rezultat – jeżeli sami zawodnicy czują, że pochwały nie są zasłużone i tak naprawdę pozyskanie ich od trenera nie wymagało od nich żadnego wysiłku – może być wprost przeciwny. Dlatego dostrzegaj i chwal za rzeczywiste, konkretne starania i działania. Pamiętaj, że ćwiczenia na treningu mogą dla konkretnego zawodnika być po prostu za łatwe – zawsze staraj się dostosować poziom trudności tak, żeby umożliwić podopiecznemu wykonanie wysiłku, a tym samym zrobienie postępu. I żeby móc go potem szczerze i zasłużenie pochwalić.

5. Promuj rozwój

Twoi zawodnicy uczą się w każdym momencie. Często właśnie wtedy, kiedy coś nie idzie zgodnie z zamierzeniami, kiedy z jakiś powodów nie realizują założeń, uczą się najwięcej. Dlatego zawsze dostrzegaj każdą, najmniejszą nawet szansę na rozwój i naukę. Pytaj zawodników o to, czego konkretnie się nauczyli (na tym treningu, w tym tygodniu, w trakcie tego meczu). A jeżeli wszystko idzie zgodnie z planem (a nawet lepiej), to również wykorzystuj okazje, żeby wesprzeć ich w procesie rozwoju – pytaj więc „jak to zrobiłeś?, jak do tego doprowadziłeś?” (wykonałeś to podanie, strzeliłeś tę bramkę itp.). W końcu jako trener, po to właśnie jesteś – żeby towarzyszyć młodym adeptom piłki w stawaniu się coraz lepszymi zawodnikami.

Po co to robić?

Jako trener, masz olbrzymi wpływ na poziom motywacji i wiary w siebie zawodników, z którymi pracujesz. Sposób w jaki z nimi rozmawiasz, konkretne słowa, których używasz, twoja mowa ciała – to jest dokładnie to, co tę motywację i wiarę w siebie u zawodników wspiera lub obniża. Dlatego warto nad tym konsekwentnie pracować i to rozwijać – w końcu trudno byłoby zarażać zawodników PASJĄ, której sami w sobie nie mamy. Zresztą młodych zawodników nie da się oszukać, oni dokładnie czują kiedy wkładasz w trening całego siebie.

Alicja Nowicka - psycholog, trener rozwoju, ekspert MENTALfootball, prowadząca PRE-SEASON football program®, ukończyła staż szkoleniowy MFC 2018